Tanrı En İyiyi Yaratmak Zorunda mıdır?

Mâtürîdî’nin Mutezile Eleştirisi: Tanrı En İyiyi Yaratmak Zorunda Mıdır?

Prof. Dr. Hülya Alper

Mâtürîdî’ye göre Allah’ın fiilleri hikmet dışına çıkmaz ve Allah asla zulmetmez. Ancak hikmet hiçbir zaman aslah olana indirgenmemelidir. Bununla birlikte insanoğlu ilâhî fiillerdeki hikmet yönünü kavramakta acze düşebilir. Dolayısıyla Mâtürîdî’ye göre Tanrı hikmete uygun olanı yaratır; ancak O’na herhangi bir husus zorunlu kılınamayacağı gibi, yarattığının en iyi olmasının zorunlu olduğu da söylenemez. Bu noktada Mâtürîdî insan aklına bir sınır koymakta ve hakîm olan Allah’ın fiillerinin her zaman insan tarafından anlaşılamayacağını vurgulamaktadır. Mu’tezile ise aynı niteliklere sahip olduğunu kabul ettikleri Allah’ın fiillerindeki adalet ve hikmet yönünü bilmede aklı yetkin görmektedir. Dolayısıyla ilâhî adalet ve hikmeti anlama biçimleri, onları aslah fikrine götürmektedir. O halde buradaki temel ayrımın şu olduğu söylenebilir: Mâtürîdî istidlâl yöntemiyle Tanrı’nın hakîm olduğu hükmünü aklî bir zorunluluk şeklinde ortaya koymuştur. Buradan Tanrı’nın bütün fiillerinin hikmetli olduğu ancak insanın bazen ilâhi hikmeti anlamakta âciz kalabileceği sonucuna varmıştır. Mu’tezile ise Tanrı’nın hakîm, fiillerinin de hikmetli oluşu hükmünden bir adım daha ileride akılcı yöntemi kullanmaya devam etmiş ve ilâhi fiillerdeki hikmet yönünü aslah teorisiyle açıklamıştır.

İlgili Yazılar