Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
TÜRKLERDE KURT TOTEMİ
Yüksek Lisans öğrencisi: Saya Gabbasova
KURT TOTEMİ
Türkler dünyadaki en eski milletlerden sayılır. Aynı kökten yetişen Türk halkları ortak özelliklere sahiptir. Çeşitli ülkelere, çeşitli coğrafi bölgelere yayılan Türkler, günümüze kadar o ortak nitellikleri, özellikleri taşımaktadır. Asimilasyon süreciyle Türkler değişti, yeni özelliklere, yeni nitelliklere sahip olmaya başladılar. Türklerin çeşitli bölgelere dağılmasına rağmen, Türk memleketinlerinde o eski, ortak noktaları fark etmek mümkündür. Bu ortak özelliklerinden birisi de «Kurt» totemidir.
Nasıl bir hayvan Türk milletlerinin günlük hayatında, yaşamında insanlar tarafından saygı ve değere layık görülür ve neden?” – gibi soru hepimizi ilgilendirebilir.
Önce «Totem» kelimesinin manasına bakalım. Totem – çeşitli halkların, kabilelerin atası sayılan hayvan ya da bitkiye verilen isimdir, dini veya felsefi görüşe göre Totemizm adını alır.
Türk Halkların totemist olduklarını ve özellikle kurdun hayatlarında önemli bir yeri işgal ettiğini, kurganlarda bulunan kurt ile ilgili sanat eserlerini görerek emin olabiliriz.
Türk milletleri tarih boyunca çesitli inançlara sahip olmuşlardır ve şamanlık onlardan birisidir. Şamanizm ve Gök Tanrı (Göktürklük) Türklerin inandığı en eski dinlerdir, kurt ise bu dinlerdeki önemli bir nesnedir. “Kurt” kelimesi Türklerin eski yazıtlarında, Orhun Abidelerinde, Divan-ı Lugat`it Türk`te “Bör” şeklinde geçmektedir.
Kurt ismi Türk dillerinde çeşitli şekillerde adlandırılır. Kazak dilinde: Kaskır, Kök Cal, Kök Böri, dişi kurda kanşık, yavrusuna ise böltirik denir. Anadoluda; Gök Yele, Gök Kurt, Kaşkır (Hırsız, katil kurt); Eski Türkçede Aşina (Bozkurt), Börteçine olarak geçmektedir. Eski dönemlerde Türklerin bayraklarında kurt başı bulunuyordu. Günümüzde hala bazı ülkelerin ve kurumların bayraklarında kurt resmi gözüküyor.
Kurt konusuyla ilgili önemli araştırmaları yapan bilim adamları L.Gumilev, Y.Kalafat, L.Potapov, S.Kondıbay, R.Lipets v.b.dir.
Kurt kelimesi günlük dilde de bulunmaktadır. Kazakçada “Bölingendi böri ceydi”, Türkçede “Kurt komşusunu yemez”, Özbekçe “Buri karisini-deidi, kari barisini-deidi” gibi deyimler ve bazı gelenekler kurdun hayatımızda hala önemli bir yeri işgal ettiğinin kanıttır. Türklerin atası sayılan Kurt, Türk mitolojisinin ilahıdır. Kurtla ilgili birçok unsuru destanlarda, geleneklerde, dinlerde bulabiliriz.
Erken devir Türklerinde en önemli hayvan sembollerden birisi kurttur. Göktürklerin kurt sembolü bayraklarda, elbiselerde bulunur ve gelenekleri gerçekleştirmekte kullanılan önemli bir unsurdur. Kurt sembölü- Türkler için büyük bir anlam taşıyor. Kurt cesareti, özgürlüği, yiğitliği taşıyan bir hayvandır. Özellikle eril kurt resimleri, kaya resimlerinde (petroglifler), şaman ve kam aletlerinde ve elbiselerinin üzerinde yer almıştır. Dişi kurt resimleri de aynı maddi eşyaların üstünde bulunmaktadır. Eril kurt cesaretin sembolu iken, dişi kurt resimleri nesilin anası ve kurtarıcısı olduğunu göstermek amacıyla çizilmişti.
Kurt – Göktürklerin dininde, yani inançlarında kullanılmış kutsal bir hayvandır. Türklerin düşünce ve inanışlarında bazı renkler kutsal, yani ilahi bir boyadır. Türkler özellikle mavi, gök renklerine değer vermişler ve onu Tanrının rengi gibi görmüşlerdir. Eski inançlara göre bu renk Tanrı rengidir. Hala günümüzde bayraklarda mavi rengi kullanmaktadır.
Makalenin Devamını Okumak İçin Tıklayınız
Kurt Türk dillerinde çeşitli şekillerde adlandırılmaktadır:
| Kelime | Manası | Kullandığı bölge |
| Asena | Bozkurt | Еski Türkçe |
| Аşina | Bozkurt | Eski Türkçe |
| Börteçine | Bozkurt | Eski Türkçe (Moğolca) |
| Çine | Kurt | Eski Türkçe (Moğolca) |
| Gök börü | Kurt | Аnadoluda |
| Gök ele | Кurt | Аnadoluda |
| Kaşkır | Hırsız kurt | Аnadoluda |
| Gurt | Kurt | Azerbaycan |
| Haraşkır, büre | Kurt | Tatar |
| Kaşkar | Kurt | Çuvaş |
| Böre | Kurt | Uygur |
| Karışkır | Kurt | Kırgız |
| Пӱӱр (Puur) | Kurt | Hakas |
| Toyçıda | Kurt | Altay |
| Бўри (Buri) | Kurt | Özbek |
| Börö | Kurt | Yakut |
| Gutça | Kurt yazvrusu | Karaçay-Balkar |
| Гёрге (Gerge) | Kurt | Karaçay-Balkar |
| Кёк бёрю (Gök börü) | Bozkurt | Karaçay-Balkar |
| Бёрю (Berü) | Bozkurt | Kumık |
| Canavar, gurt | Kurt | Gagauz |
| Pere | Kurt | Dolgan |