Prof. Dr. Hüseyin Atay Hakk’a Yürüdü
Prof. Dr. Sönmez Kutlu’nun Taziye Mesajından Alıntıdır.
“Saygıdeğer Hocam Prof. Dr. Hüseyin Atay’ı Ebediyete Uğurlarken,
İslam dünyasının son yüzyılına damgasını vuran önemli düşünür ve bilginlerinden, mütekellim ve müçtehid fakihlerinden, filozoflarından Prof. Dr. Hüseyin Atay, 30.08.2023 tarihinde hakka yürüdü. Türkiye’nin ve Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nin medar-ı iftiharı olan Sayın Hocamız Hüseyin Atay’a Cenab-ı Hak’tan rahmet niyaz ediyor; kederli ailesine sabırlar diliyorum. Sevenleri, dostları, arkadaşları ve öğrencilerinin başları sağ olsun.
Hocamızın odasında masasının arkasında duvarda, kendisinin de hayatına düstur edindiği Arapça veciz bir söz asılıydı:
“Görüş ayrılığı, aradaki dostluğu bozmaz.”
Hocamız, tartışmayı çok severdi. Çok mütevazi bir insandı.
Fikirlerini, cesaretle yazar ve başkalarına anlatırdı.
Hüseyin Atay Hoca, hayatını ilime adamış, binlerce öğrenci yetiştirmiş, ebediyete hitap eden (muhalledat) çok sayıda kitap ve makale bırakmış bir bilim insanı idi.
Onun şöhreti Türkiye’nin sınırlarını aşmıştı. Yaptığı çalışmalar uluslar arası bilim camiası tarafından biliniyordu.
İngiltere’de Cambridge Üniversitesi hocalarından W. Madelung, 1992 yılında kendisini ziyaretimde, “Hüseyin Atay Hoca nasıl?” diye sormuştu. Amerika’da Princeton Üniversitesi hocalarından M. Cook, Hüseyin Atay’ın çalışmalarından bahsederek kendisini sormuştu.
Musa b. Meymun’un Delailü’l-Hâirin isimli eserini bilim dünyasına kazandırmakla ayrı bir şöhrete sahipti.
Ama beni en çok üzen şey, “Hocaların Hocası olan, Arapça, İngilizce ve İbranice bilen ve bu dillerde eserler veren Prof. Dr. Hüseyin Atay’ın hayatta iken takdir edilmemesi ve bilime hizmetlerinin ilgili kurumlarca ödüllendirilmemesi” olmuştur.
Merhum Hocamız, Ahmet Hamdi Akseki Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra Karşıyaka Mezarlığı’nda ebediyete uğurlandı. Galiba duymadıkları için cenazeye katılamayanlar oldu ve taziye mesajını da geç yayınladılar.
Hocamızın iki ayrı tarihte çekilmiş arşivimde sakladığım bir kaç fotoğrafını göreceksiniz.
1. Grup: 25.12.2009 tarihli (Hüseyin Atay Hoca’nın Doktora Danışmanı Muhammed et-Tancî adına düzenlenmiş sempozyum)
2. Grup: 05.07.2019 tarihli (A.Ü. İlahiyat Fakültesi’nin 50. Yılı)
Hüseyin Atay Hocamızla, her öğrencisinin bir hikayesi olduğu gibi, benim de bir hikayem vardır. Hocamla olan uzun hikayemden bir kısmını sunmak istiyorum:
Sanırım, ilkokul 4. veya 5. sınıfta iken, okuma yazma bilmeyen, ancak dindar bir kadın olan babaannem, bir gün beni çağırdı ve bir mealden (Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yayınladığı Kur’an-ı Kerim meali) Yusuf Suresi’ni okumamı istemişti. Ben de ona bu sureyi okumuştum. Kendisi can kulağı ile dinlemişti ve zaman zaman duygulanarak göz yaşı dökmüştü. Yıllar sonra bu mealin, Hüseyin Atay ve Yaşar Kutluay tarafından Türkçe’ye çevrilen meal olduğunu öğrendiğim. Yani Hocamızla tanışmadan mealinden Yusuf Suresi’ni okumuştum. Belki de bu meal, ilkokulda benim ders kitapları dışında okuduğum ilk metindi. Kur’an’ı her tetkik edişimde, bunu hatırlarım.
Hüseyin Atay’ın fikirlerinden, ilk defa Kayseri İlahiyat’ta öğrenci iken, İslamî Araştırmalar Dergisi’ndeki, Ankara İlahiyat Fakültesi Dergisi’ndeki makaleleri ve kitapları yoluyla haberdar olmuştum. Ancak Hocamızla Fakülte 2. sınıfta iken tanışmak nasip oldu. Fakülte, İmam Buhari adıyla bir sempozyum düzenlenmişti. Hocamız da bu sempozyuma katılmıştı. Bazı öğrenci arkadaşlarla bu bilim şöleninde görev almıştık. Hocalarımızın onun etrafında toplanmasına ve hararetli tartışmalara şahit olunca, biz de halkaya dahil olduk. Bu sırada Hüseyin Atay Hoca’mızdan duyduğum bir cümle beni çok etkilemişti: “Aziz Kardeşim! Geçmiş geçmiştir, tekrarlanamaz ve tekrar yaşanmaz.”
Bunu duyduktan sonra ve Ankara İlahiyat’tan gelen diğer hocalarımızı dinledikten sonra ben Yüksek Lisans ve Doktorayı Ankara İlahiyat’ta yapmaya karar vermiştim. 1987 yılında Kelam ve İslam Felsefesi’nde açılan sınavları kazandıktan sonra Ankara İlahiyatlı olmuştum.
Hüseyin Atay Hoca, benim akademik hayatımda derin izler bıraktı. Doktora tezimi hazırlarken bazı yazmalardan yararlanmam gerekiyordu. Bunlardan birisi Zeyd b. Ali’ye nispet edilen er-Red ale’l-Mürcie adlı yazmaydı. Bu yazmanın mikrofilmini Berlin Kütüphanesi’nden getirtmiş idim. Sonra filmden çıktısını almıştım. İlk defa bir el yazma eseri elime almış okumaya çalışıyordum. Ancak harekesiz ve -sanırım- noktasız olan bu metni okumakta büyük sorun yaşamıştım. Okuması zor olan bu metni alıp Hüseyin Atay Hocama gittim. Ümitsizliğe kapılmıştım. Her zamanki gibi yine ilimle meşguldü. İzin isteyip içeri girdim. Yazmayı okumakta güçlük çektiğimi söyledim. Yazmayı alıp masanın üzerine koydu. Gözlüklerin çıkardı ve kendisi yazmış gibi okumaya başladı. Ben de yanına oturmuştum. Hocamı takip ediyordum. Bir sayfa kadar okudu. Bana yazmalardan ve bazı okuma tekniklerinden bahsetti. Hocam, okudukça bana cesaret geldi. Bir süre sonra benim okumamı istedi. Ben okumaya başladım ve yanlış okuduğum yerleri düzeltti. Benim yazmalarla olan maceram böyle başladı. O gün bugün elime aldığım her yazmada bu anımızı hatırlarım ve yazmalar konusunda öğrencilerime bunu anlatırım. Sonra da Ebû Hayyan et-Tevhidi’nin “İnsan için en büyük sorun yine insandır.” sözünden hareketle, şunu ilave ederim: “Arkadaşlar, bir insan ne kadar şifreli ve okuması zor metin yazarsa yazsın, bir başka insan onu mutlaka çözer. Korkmayın.”
Tezimi savunma jürimdeydi. Doktora tezimin Mürcie’nin İman Nazariyesi bölümünü birlikte okumuştuk. Bu sırada önemli katkılarda bulunmuştu.
Hüseyin Atay, İmam Maturidi ve Maturidiliğe yönelik araştırmalar yapmam konusunda beni yönlendiren ilk hocalarımdandı. Kendisi elindeki Tevilat’ın yazma nüshasını bana ödünç vermişti ve onu kendim için çoğaltmama müsaade etmişti. Ayrıca hocası Muhammed et-Tancî’nin tavsiyesiyle İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan Maturidi alimlerin yazma eserleri üzerine yaptığı taramalardan tespit ettiği eserlerin listesini bana vermiş ve bu listeyi tamamlayıp yayınlamamı istemişti. Daha sonra bu listeyi esas alarak Türkiye’deki yazma kütüphanelerde Maturidilere ait yazma eserler üzerine çalışarak İmam Maturidi ve Maturidilik kitabında bir bölümü onlara ayırmıştım. Ayrıca bu kitaba, İmam Maturidi’nin bilgi kuramı ile ilgili bir makaleyle katkıda bulunmuştu.
Yine Bağdat’ta iken tanıştığı Abdulemir el-A’sem’in Fethullah Huleyf’in Kitabü’t-Tevhid tahkikine yazdığı çok önemli bir makaleden beni haberdar etmiş ve yayınlanan dergiyi bana getirerek fotokopi almamı istemişti.
Sayın Hocamızla olan diğer anıları ve kendisinden dinlediğim anılarını başka yazılara bırakıyorum.
Sadece kendisinin anlattığı bir anısını paylaşmak istiyorum.
İstanbul’da medresede eğitimi sırasında, Arapça bir metin okurlarken, bir ibareyi anlamamışlar. Dersi veren Hoca da anlayamamış. Hüseyin Atay Hoca ibareyi çözmüş ve anlatmış. Bunun üzerine Hocası ona şöyle demiş:
“Oğlum Hüseyin! Kendi elini öp.”
Hocamızın fikirlerini asıl kaynağından, yani onun eserlerinden okumanızı öneririm.
Onun fikirlerinden de söz etmek isterim ancak şimdilik onun yerine Hüseyin Atay’ın kısa hayat hikayesini ve geriye bıraktığı ilmî mirasının listesini vermekle yetineceğim.
Belki bu listedeki eserlerini görürler de, onun hakkında yalan ve iftiraya yeltenen cahiller ve haddini bilmezler, bu yaptıklarından tevbe ederler. Gerçi cehaletin tevbesi yoktur ama.
Bu liste, 2010 yılında bir ödüle aday gösterilen Hüseyin Atay Hocamız hakkında, merhum Prof. Dr. Hasan Onat Hocamızın olumlu kanaat belirttiği raporunun ekinden alınmıştır.
Prof. Dr. Hüseyin ATAY’ın özgeçmişi ve yayın listesi
1930 yılında, Rize ilinin Güneyce İlçesi İkizdere köyünde doğdu. Küçük yaşta babası Hafız İsmail ve amcası Hafız Yusuf’un yanında hafızlık yaptı. Ardından İlkokul 3. sınıfından başladı ve 3-4. sınıfları burada, 5. sınıfı İstanbul’da Kadırga İlkokulu’nda tamamladı. Bu arada, özel olarak Şehzadebaşı İbrahim Paşa Camii İmam Hatibi Hacı Hasib efendiden Arapça okumaya başladı ve İstanbul müftü müsevvidi Mustafa Asım Hacı Bilaloğlu’ndan Arapça tahsili gördü. Kumkapı Ortaokulu’nu iftiharla bitirdi. Kendisini geceli gündüzlü medrese ilimlerine verdi ve üç sene içinde Mustafa Gümülcineli’den İstanbul medreselerinde okutulan bütün ilimlerin yanında, medrese programlarında olmayan ilimleri de tahsil etti. Sonradan Rize Müftüsü olan İstanbul Müderrislerinden Yusuf Ziya Karal’dan ‘Belagat’ ve Huzur hocası Ahıskalı Ali Haydar Güleryüz’den ‘El-Mirkat’ı okudu. Bu esnada 1 yıl, meşhur Akraboğlu Hafız Osman Taşkent’ten Kuran-ı Kerim talim etti ve Tecvid okudu. 1948 yılında Bağdat’a gitti ve liseyi burada okudu. 1954 yılında Bağdat İlahiyat Fakültesi’nden birincilikle mezun oldu. Fakülte eğitimi sırasında, Bağdat müderrislerinden de 6 yıl boyunca çeşitli İslam bilimlerinde özel dersler aldı.
1954-56 yıllarında yedek subay olarak askerliğini tamamladı. 29 Kasım 1956 tarihinde, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Felsefesi kürsüsüne asistan oldu. 1960 yılında “Kuran’a Göre İman Esaslarının Tespiti ve Müdafaası” adlı çalışmasıyla Doktorasını tamamladı. 1960-61 yıllarında merhum Doç.Dr. Yaşar Kutluay ili birlikte Diyanet İşleri Başkanlığı’nca yayınlanan Kuran tercümesini hazırladı. 1962 – 1964 yılları arasında Kudüs Üniversitesi’nde İbranice ve Yahudi Felsefesi (Kelamı) üzerinde çalıştı. Burada İslam felsefesinin İbranca’ya yapılan tercümelerini ve onların Yahudi düşünürlerindeki tesirlerini, İslam kültürünün Yahudiler yoluyla Avrupa’ya geçişini doğrudan doğruya inceleme fırsatını buldu. 1965 – 1967 yılları arasında Chicago Üniversitesi’nde İslam İslam Felsefesi ile ilgili ilmi araştırmalar yaptı. Bu arada, “Farabi ve İbni Sina’ya Göre Yaratma” konulu doçentlik tezini tamamladı.
1968 yılında doçent oldu ve Kelam dersleri vermeye başladı. 1969 yılından itibaren 5 yıl süreyle İslam Hukuk Felsefesi (Usul ül-Fıkıh) dersini de okuttu. 1969 – 1971 yılları arasında ek görev olarak Konya Yüksek İslam Enstitüsü’nde klasik mantık derslerine girdi. 26 Aralık 1971’de Rabat’ta toplanan “İslam’da Toplumun Gelişmesi ve Aile Planlaması” kongresine “Kuran ve Hadis’te Aile Planlaması” tebliği ile katıldı. 1973 – 1974 yıllarında ayrıca İslam Dini Esasları derslerini de verdi.
1974 yılında profesör oldu ve “Kelam İlmi Kürsüsü Başkanı” seçildi. 1974-75 öğretim yılında Hardward Üniversitesi Aile Planlaması Merkezi’nin inceleme bursu ile Amerika’ya gitti ve aile planlaması incelemesi yanında Ahlak, Din ve Hukuk Felsefesi ile ilgili araştırmalar yaptı. 1975-76 öğretim yılında Chicago Üniversitesi’nde “İslamiyetin Değişen Toplum Karşısında Durumu” konulu 6 İslam ülkesinin katıldığı seminerlere yönetici olarak katıldı. Bu seminerler sırasında yazdığı “Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi” çalışmasının “Osmanlılar” kısmı basıldı. 1975 yılında Bağdat’ta toplanan “Farabi ve İnsanlık Medeniyeti Kongresi’ne” “Farabi’de Yaratma” adlı tebliği ile katıldı. 1976 yılında İlahiyat Fakültesi Kelam Kürsüsü Başkanlığına döndü. 1979-1984 yılları arasında İlahiyat Fakültesi İslam Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü yaptı. 1979’da “Birinci İslam İlimleri Kongresi”ni ve 1981’de “İkinci İslam İlimleri Kongresi”ni yaptı.
1980 – 1982 yılları arasında A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dekanlığı yaptı. 1981 yılında Atatürk’ün 100. Doğum Yılında Türkiye 1. Din Eğitimi Semineri’ni yaptı. 1983’te Uluslararası İbn Sina Sempozyumu’na “Mahiyet ve Varlık Ayırımı” adlı tebliği ile katıldı. 1984-85’te Tokat’ta kurulan Şeyhulislam İbn Kemal Paşa Araştırma Merkezi Müdürlüğü’nü yürüttü ve İbn Kemal Paşa Birinci Sempozyumunu gerçekleştirdi. 1985 yılında Milli Eğitim Bakanlığı’nın Almanya Kuzey Westfalen Eyaleti ile yaptığı kültür anlaşmasının ilmi başkanlığını yaptı. 1985’de Paris’te UNESCO’da İmam Gazali ve Musa b. Meymun sempozyumlarına katıldı.
1985 – 1989 yıllarında Suudi Arabistan’da Kral Fahd Petrol ve Madenler Üniversitesi’nde öğretim üyesi olarak dersler verdi. 1987 Mart ayında Mısır’da Aile Planlaması ve İskan Kongresi’ne katıldı. Aynı yıl Nisan ayında Ürdün Yermuk Üniversitesi’nde “İlk İslam Devletinde Mali Siyaset Kongresi”ne iştirak etti. Aynı ay içinde New York BM Aile Planlaması İhtisas Komisyonu toplantısına katıldı. 1989’da Cezayir’de “el-Hadaretu’l İSlamiyyetu’s Saniye, el-Multeka’s Salis ve’l İşrun” sempozyumuna katıldı. 1992 yılında Malezya International Institute of Islamic Thought and Civilization’un program başkanlığını yürüttü.
1992, 96, 97 ve 98 yıllarında Kahire’de Ulemai’d Din ve’d Dirasati’s Sükkaniye’nin Tahlilu’l Usre fi’l Cumhuriyeti’t Türkiye toplantılarına katıldı. 1996 yılında İtalya Bolognia Üniversitesi’nde Repentance in The Quran toplantısına ve Ürdün Ehlu’l Beyt Üniversitesi’nde Dinler Arası Diyalog toplantısına katıldı. 1997 yılında İspanya Barselona’da “Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi” konferası verdi. 1990 – 1997 yılları arasında tekrar A.Ü. İlahiyat Fakültesi’nde Öğretim Üyeliği yaptı. 1997 Haziran ayında emekli oldu ve 1998 yılından itibaren yine aynı fakültede yüksek lisans ve doktora dersleri veriyor.”
YAYINLANMIŞ KİTAPLAR
Kuran ve Hadis’de İman Esasları, Diyanet İşleri Başkanlığı, 1960.
Kuran’a Göre İman Esasları, 1961, 1998.
İzahlı ve Tatbikatlı Modern Arapça, I-II, (İbrahim Atay ve Yakup İskender ile birlikte) Ankara – 1962, 1964.
Arapça-Türkçe Büyük Lügat, (İbrahim ve Mustafa Atay ile birlikte), Ankara – 1964.
Telaffuzlu Yeni Arapça-Türkçe Sözlük, (İbrahim ve Mustafa Atay ile birlikte), Ankara – 1965.
Usul ül-Fıkh’ın Doğuşu, İslam Hukuk Felsefesine Önsöz, Ankara – 1973.
Yahova Şahitliği’nin İç Yüzü, (Dr. A.Arslan Aydın ile), Ankara – 1973.
Farabi ve İbni Sina’ya Göre Yaratma, İlahiyat Fakültesi, Ankara – 1974.
İslam’da İşçi ve İşveren İlişkileri, Ankara – 1979.
Kuran’a Göre İslam’ın Temel Kuralları, Ankara – 1981, 1985, 1989.
Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi (1457-1924), İstanbul – 1983.
İbni Sina’da Varlık Nazariyesi, Ankara – 1983.
Ehli Sünnet ve Şia, Ankara – 1983.
İslamın İnanç Esasları, 1992.
Kuran-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meal), Ankara – 1993, 1995, 1998.
Kuran’a Göre Araştırmalar, I-III, Atay Yayınevi, 2. Baskı, Ankara – 1997.
Kuran’a Göre Araştırmalar, IV, Atay Yayınevi, Ankara – 1995.
Kuran’a Göre Araştırmalar, V, Atay Yayınevi, Ankara – 1995.
Kuran’da İman Esasları, 5. Baskı, Atay Yayınevi, Ankara – 1998.
Arapça-Türkçe Büyük Sözlük, 3000 Sayfa, (Basılıyor)
Kuran’ın Reddettiği Dinler ve İslam’ın Siyasi Oluşumu, Atay Yayınevi, Ankara – 2001.
İslamı Anlama Metodu (Basılıyor)
Müslümanın Günlüğü (Basılıyor)
İslamda Özgür İrade (Basılıyor)
MAKALELER
İslam’dan Önce Arabistan’da Putperestliğin Yayılması, İ.F.Dergisi, 1959.
Cuma Hutbeleri Nasıl Olmalıdır, Diyanet İşleri Dergisi, 1961.
“Bir Tenkidin Tenkidi”, H. Basri Çantay’ın Kuran Tercümelerine Olan İtirazlarına Cevap, Okul Yayınevi Konya, Özlem Yayınevi İzmir, 1962.
İslam Felsefesinin Doğuşuna Dair, İ.F. Dergisi, 1966.
İslam’da Olgun İnsan (İnsan-ı Kamil), İ.F. Dergisi, 1968.
Mantıktaki Kıyas’ın Dördüncü Şekline Dair, İ.F. Dergisi, 1968.
Kuran’a Göre Bilgi Teorisi, İ.F. Dergisi, 1968.
Kuran’a Göre Münazara Metodu, İ.F. Dergisi, 1969.
Memleketimizde İlim ve Din Anlayışı Üzerine, İ.F. Dergisi, 1969.
Kurban ve Felsefesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1969.
İslam’da Özgecilik, İ.F. Albümü Kürsü, 1949-1969.
Manevi Çöküntümüzün Sebepleri, Kürsü, 1969-1970.
Mantıktaki Kıyasın Dördüncü Şekli, İ.F. Dergisi, 1970.
Gayb, Diyanet İşleri Dergisi, Mart-Nisan 1969.
Hallac-ı Mansur, Türk Ansiklopedisi, 1970.
Hamdele, Türk Ansiklopedisi, 1970.
Hidayet, Türk Ansiklopedisi, 1970.
Hatim, Türk Ansiklopedisi, 1970.
Kuran ve Hadis’te Aile Planlaması, İ.F. Dergisi, 1972.
Allah’ın Halifesi İnsan, İ.F. Dergisi, 1972.
Tanzim el-Usre Kema Verede fi’l Kuran ve’s Sünna, (Arapça), İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 1973; El-İslam ve Tanzimu’l Validiyye kitabında Arapça, Beyrut – 1973; Islam and Family Planning kitabında İngilizce, Beyrut – 1974.
İman ve Dini Sorulara Cevaplar, Ankara Üniversitesi Haftası Kitabı, 1974.
Gençlik Sorunu Üzerine, Diyanet Gazetesi, Haziran-Temmuz 1974.
İslamın Evrensel İlkeleri, İslam İlimleri Dergisi, İ.F. Dergisi, 1975.
Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi, Tercüman, 18 Eylül 1976.
İbadet ve İhlas, Tercüman, 18 Eylül 1976.
Farabi’nin Yaratılış Nazariyesi, Diyanet Dergisi, S.3, 1977.
Sahur Vakti, İ.Ü.E.F. İstanbul T. Ens. Der. 1979.
Modern İlim ve Kuran-ı Kerim İlişkisinde Metod, Diyanet Dergisi, 1979.
Dünya İslam Kızılayı, A.Ü.İ.F. İslam İ.Enst. Der. Ankara – 1980.
İslam Filozoflarında İlimlerin Tasnifi, İsl.İlimleri Ens. Dergisi, 1980.
İslamda Hayır, A.Ü.İ.F. İslam İ.Enst. Der. Ankara – 1980.
Medreselerin Gerilemesi, A.Ü.İ.F. Dergisi, cilt XXIV, 1981.
El-İslam fi’z Zaman ve’l Mekan, El-Müslim, Kuveyt – 1981.
Medreselerin Islahatı, cilt XXV, İ.F. Dergisi, 1981.
Fatih Süleymaniye Medreseleri Program ve İcazetnameler, Vakıflar Dergisi, 13, 1981.
Es-Sekafetu’l İslamiye, Dirasetu’l İslamiye, Bağdat – 1982.
Sahur Vaktinin Tayin ve Tespiti, A.Ü.İ.F. Dergisi, Ankara – 1982.
Havle’l İslam fi’z Zaman ve’l Mekan, El-Müslim el Muasır, Kuveyt – 1983.
Mevkifu Fahri Razi mine’l Kelam, A.Ü.İ.F. Dergisi, 3, Kayseri – 1986.
Mahiyet ve Varlık Ayırımı, Uluslararası İbni Sina Sempozyumu, Ankara – 1983.
Din Kolaylıktır, Türk İnşa Dergisi, 16, Ankara – 1983; İ.F. Dergisi, 3, Kayseri – 1986.
Dirase Mukarenet Beyne Şurrahi’l Muhassal ve Mevkifu Fahreddin Razi min İlmi’l Kelam, İ.F. Dergisi, Ankara – 1983.
Kuran-ı Kerim ve Kudsiyet, I, T.İ., s.30, 1984.
Kuran-ı Kerim ve Kudsiyet, II, T.İ., s.31, 1984.
Kuran-ı Kerim ve Kudsiyet, III, T.İ., s.32, 1984.
Ed_Dinu’l İslami ve’l Muctemau’l Mütetavvir, er-Risaletu’l İslamiye, s.166,167, Bağdat – 1984.
Kuran ve Temizlik, E.Ü.İ.F. Dergisi, 1985.
Müslümanlarda Şüphecilik, A.Ü.İ.F. Dergisi, 1986.
İlmi Bir Tenkit Örneği Olarak İbn Kemal Paşa’nın Muhyiddin İbn Arabi Hakkındaki Fetvası, Şeyhulislam İbn Kemal Sempozyumu, Ankara – 1986.
Din ve Anlayış, T.İ., s. 35, 1984.
İbadet ve Çeşitleri, T.İ., s. 36,37, 1984.
Farz Namazlarının Vakitleri, T.İ., s. 38, 1985.
İlim, İman, Amel Birliği, T.İ., s. 41, 1985.
İslama Göre Çalışma ve Aile Planlaması, T.İ., s. 43-44, 1985.
Kuran’ı Yeniden Anlama ve İçtihad, Töre, s. 164-165, 1985.
Haram ve Helali Anlama, T.İ., s.1,52,53, 1986.
Sünneti Anlama, T.İ., s. 47,50, 1986.
İmam Azam Ebu Hanife’nin Dini Nezaketi, T.İ., s. 54, 1986.
İslamiyette Genel Eszas ve Hükümler, T.İ., s. 57, 1986.
Musa b. Meymun’un Delaletu’l Hairin adlı eserine göre İslam İlmi Kelamını Anlayış, İslami Araştırmalar I, Ankara – 1986.
Dans Quelle Mesure Maimonide Connaissait it Latheologie Islamique Delivrance et Fidelite Maimonide, 71-84 (14), Unesco et Editions Eres, Paris, 1986.
Bilgi Teorisi (İlmin İmkanı), 1987.
Al Mebadi ve’l Faaliyyat al Haddama bi’l İslam ve Tedarukuha, er Risalutu’l İslamiyye, 205/41-53 (13), Bağdat, 1987.
Dialogue and Relations Among Religions, Secretaritatus pro non-Christians, p. 283-288, Roma – 1987.
İbni Sina’da Vacibu’l Vücud ve Mümkinü’l Vücud, İbn Sina, 108-116 (9), Ankara İli Kutlama Komitesi, 1987.
Milletin Saadeti Milletin İradesinin Eğitimine Bağlıdır, İslami Araştırmalar, Sayı: 5, Ankara – 1987.
Dinde Mantıkcılık, İ.F. Dergisi, 1993.
İki Konu İki Kongre, İslami Araştırmalar, Sayı: 4,5 Ankara – 1987.
La Position d’al- Ghazali sur L’ilm al-Kalam, par Hüseyin Atay Laraison et la Miracle, Unesco, Paris – 1987.
Kuranın Anlaşılmasına Ait İlkeler, E.Ü.İ.F. Dergisi, 1993.
İslamı Anlama ve Anlatma Metodu, I. Din Şurası, I/287-303, 1995.
Müslümanın Günlüğü I, A.Ü.İ.F. Dergisi, cilt XXXV, s. 1-59, 1996.
İslami Bilginin Dünü, Bugünü, Yarını, Büyük Anadolu Vakfı, Ocak – 1996.
Hadislere Göre Kuran Okuma, A.Ü.İ.F. Dergisi, 36, 1-14, 1997.
İslam Medeniyetinin Çöküş Sebepleri, II. Kutlu Doğum Haftası, 1997.
Semantik, E.Ü.S.B. Enst. Dergisi, III, 141, 1996.
Nefis, A.Ü.İ.F. Dergisi, 1-58, 1998.
İslam Medeniyetinin Çöküş Sebepleri, İSAM Kutlu Doğum İlmi Toplantısı, 1997.
İslam Medeniyetinin Doğuşu, Batışı ve Yeniden Doğması, A.Ü.İ.F. Dergisi, 1998.
Akıl ve Vahiy, II. Din Şurası, 1998.
Bugünkü İslami Din Anlayışımızın Kalkınmamıza Etkisi, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, s. 322, 1998.
TERCÜMELER
Kuran-ı Kerim ve Türkçe Anlamı, (Doç.Dr. Yaşar Kutluay ili birlikte), D.İ.B. 1961, 1987.
Çağımızın İslam Felsefesi Anlayışı, M.Mahdi’den, İ.F. Dergisi, 1973.
İslam Hukuku Felsefesi, Abdulvahap Hallaf’dan, İlahiyat Fakültesi, 1973.
Farabi’nin 3 Eseri, İlahiyat Fakültesi, 1974.
Vahdet-i Vücut I, M.Sabri’den, İslam Araştırmaları Dergisi, İstanbul – 1975.
Vahdet-i Vücut II, M.Sabri’den, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1975.
Vahdet-i Vücut III, M.Sabri’den, İslam İlimleri Dergisi, 1975.
Kelama Giriş, (Fahreddin Razi’nin el Muhassal adlı eserinin çevirisi) İ.F. Ankara – 1978.
Kuran, Türkçe Çeviri, 1998.
EDİSYON KRİTİK
El-İktisat fi’l İtikat, Gazzali, Arapça Edisyon Kritik, (Dr.İ.A.Çubukçu ile), İlahiyat Fakültesi, 1961.
Delaletu’l Hairin, Musa Bin Meymun, Arapça Edisyon Kritik, İlahiyat Fakültesi, 1975.
El-Muhassal, Fahreddin Razi, Edisyon Kritik, Mısır – 1991.
Tebrısatu’l Edille, Ebu’l Muin Nesefi, Edisyon Kritik, I.Cilt, 1993.
Tebrısatu’l Edille, Ebu’l Muin Nesefi, Edisyon Kritik, II.Cilt, 2003
Er Risaletu’s Sahuriyye, Mevlana Muhammed Kutbuddin İzniki, (Baskıya Hazır)
TANITMA YAZILARI
El-Felsefetu’l Kuraniye, Abbas Mahmud Akkad, İ.F. Dergisi, 1958.
El-Felsefetu’l Arabiyye, Halil Cer – Hanna Fahuri, Diyanet İşleri Dergisi, 1961.
The Quran Papyri from Aphropdito in The Oriental Institute, Dr Nabia Abbot, İ.F. Dergisi, 1967.
Studies in Arabic Papyri Historical Texts, Dr Nabia Abbot, İ.F. Dergisi, 1967.
The Rise of the North Arabic Script, Dr Nabia Abbot, İ.F. Dergisi, 1967.
Studies in Arabic Literary Papyri, Dr Nabia Abbot, İ.F. Dergisi, 1968.
Kitabu’l Huruf, Prof. Muhsin Mahdi, İ.F. Dergisi, 1969.
A.R. Studies on the Civilisation of İslam, Gibb, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, İstanbul – 1971.
Mevsuatu’l Hadis’in Nebevi, Zekat Hadisleri, Abdulmelik Kadı, KFUPM, İslami Araştırmalar II, 1986.
Prof. Dr. Sönmez Kutlu’nun Taziye Mesajından Alıntıdır.
