İslam’ı Anlamada Yöntem Sorunları
Prof. Dr. Hasan ONAT
Bugün gelinen noktada bu geçmişin eleştiri süzgecinden geçirilerek doğru anlaşılması gibi ciddi biri sorunun yanında, Müslümanların bilgiyle irtibatları ve İslâm’ın temel kurucu ilkeleriyle ilgili sorunları da vardır. İslâm’ın insan hayatına anlam kazandıran, hayatı ve barışı esas alan temel kodları sağlıklı bir şekilde anlaşılmamaktadır. Kurandan, yaratılışın yasalarından, akıldan ve Hz. Peygamberin örnekliğinden uzak anlaşılma biçimleri İslâm’ın yerini almıştır. Her mezhebin, cemaatin, tarikatın alternatif bir epistemolojisi, hatta teolojisi mevcuttur; her grup sadece kendisini kurtuluşa eren fırka olarak görmektedir. Kısaca, Müslümanların gerek birey gerekse topluluklar halinde İslâm’ı anlama çabaları, en ileri aşamada sadece “malumat” boyutunda kalmaktadır. İslâm’ı anlamada “yöntem’in gerekliliği gibi bir bilinçten söz etmek biraz zordur. Bu işin ilmiyle uğraşanlarda bile yöntemle ilgili hassasiyetin çok sınırlı olduğunu üzülerek belirtmek durumundayız.
İslâm’ın anlaşılması hususunda, büyük ölçüde yönteme bağlı olarak ortaya çıkan bazı sorunları şöyle sıralamak mümkün görünmektedir:
İslâm’ın çekirdeği de diyebileceğimiz İslâm Ortak Paydası bilincinin kaybolması ve her mezhebin, cemaatin veya tarikatın kendisinin Fırkayı Naciye olduğunu iddia etmesi.
Tekfir mekanizmasının fütursuzca işletilmesi
Geçmişle tarihin özdeşleştirilmesi ve erken dönemden gelen her türlü verinin doğru kabul edilmesi.
Malumata mahkum olmak.
Tarihin inşa edilmiş bir gerçeklik olduğunun farkında olunmaması ve mezhep anlayışlarına bağlı olarak farklı mezhepsel tarihlerin inşa edilmesi.
Eleştirel düşüncenin gelişememesi
İçtihat meselesinin tartışma konusu yapılması ve yeni sorunlara sağlıklı çözümler üretilememesi.
Din dili ile siyaset dilinin örtüşmesi.
Kur’ân’nın dışındaki birtakım beşerî bilgilere Kuranla aynı düzeyde değer atfedilmesi ve Kur’ân’ın dışındaki her türlü bilginin beşerî bilgi olduğunun unutulması.
Geleneğin dinin yerine ikame edilmesi.
Akıl ve bilim düşmanlığının yapılması ve cehaletin teşvik edilmesi.
